گاهشمار تمام سنگی 2500 تا 3000 ساله

یکی از افتخارات ناشناخته ایران زمین

بنایی با معماری‌ خاص در "نقش رستم" در استان فارس وجود دارد كه از زمان حمله اعراب به ایران به اشتباه آن را "كعبه زرتشت" نام نهاده اند. کعبه زرتشت در زمان هخامنشیان و به احتمال زیاد در عصر پادشاهی داریوش بزرگ ساخته شده ‌است. این بنا که با خصوصیات ظاهری یک مکعب مستطیل شکل است، دارای تنها یک مدخل بالاتر از سطح زمین و بازمانده پلکانی برای دسترسی به تنها ورودی آن است. تا سال ۱۳۱۶ شمسی، یک سوم پایینی بنا در زمین دفن شده بود و تنها در این سال و با آغاز کاوشهای باستان‌شناسی بود که مشخص گردید که بنا در سه سمت خود (بجز ورودی) دارای سکو است. همچنین در درگاه ورودی جای چرخش پاشنه دری سنگین و کلفت، نشان از دربسته بودن بنا می‌دهد. این ساختمان تماماً از سنگ آهکی سفید و سیاه ساخته شده‌ است.

تصویر بنای معروف به کعبهٔ زرتشت در نقش رستم

در دیوار داخل این ساختمان لغت "کعبه" حکاکی شده است. در کتاب‌های زرتشتی آمده است که حضرت زرتشت "زاراتشترا" در این محل، نیایش می‌کرده است. اعراب، لغت کعبه را از پارسی پهلوی گرفتند. همان‌طور که در زمان داریوش کبیر به كشور "عمان" امروزی "مکه" می‌گفتند؛ بنابراین كلمه مكه نیز فارسی است.

در محاسبه روز نوروز در کتب زرتشتی نوشته شده است که زرتشت در این رصدخانه، محل شروع نوروز را محاسبه کرد. نوروز در روز اول فروردین از محلی شروع می‌شود که اولین اشعه آفتاب در آنجا بتابد. بر اساس برآورد گاهنامه زرتشت، هر 700 سال یک‌بار نوروز از ایران شروع می‌شود. آخرین ‌باری که نوروز از ایران شروع شد، 300 سال پیش بود. در سال 1387، نوروز از پاریس و بروکسل و در سال 1388 ار تورنتو و نیویورک شروع شد. در سال 1389 هم نوروز از محلی بین آلاسکا و هاوایی شروع شد.

نمایی دیگر از کعبهٔ زرتشت

از زمان حمله اعراب به ایران تا به امروز، یعنی قرن بیست و یكم میلادی، كاربرد و تعریف واقعی این بنا كشف نشده بود. آن زمان فكر می‌كردند كه هر دینی باید برای خود بُتكده یا عبادتگاهی داشته باشد، برای همین فكر كردند این بنا هم مركزیت یا كعبه زرتشتیان است و این در حالیست که درباره کاربرد این بنا، نظرات گوناگونی ابراز شده ‌است و متاسفانه دانشمندان تاکنون کاربرد بی شک و تردید آن را کشف نکرده‌اند ولی بخشی از کاربردهایی که به این بنا منسوب شده ‌است، چنین اند:

- آرامگاه همیشگی داریوش که بعدها انصراف پیدا کرده ‌است
- آرامگاه موقت (فقط تا پوسیده شدن اجساد)
- جایگاه آتش مقدس (آتشگاه)
- جایگاه نگهداری اوستا و کتب دینی
- جایگاه پرچم‌های شاهی و اسناد حكومتی یا محل گنجینه دربار

کاربرد این بنا در دوره هخامنشی هرچه بوده، به نظر می‌رسد که بنا در دوران ساسانی و بخصوص اردشیر به اوج اهمیت رسیده ‌است. در این دوران سه سنگ ‌نوشته مستقل بر روی سکوهای بنا ایجاد شده‌ است که اطلاعات گسترده ای در خصوص ساسانیان ارائه می‌کند. اما پژوهشگر ایرانی "رضا مرادی غیاث‌آبادی" كه تحقیقات فراوانی در زمینه ایران باستان داشته است، نتیجه كشف خود را در كتابی به نام "نظام گاهشماری در چارطاقی‌های ایران" توسط انتشارات " نوید شیراز" به چاپ رسانده و راز این بنا را منتشر كرده است. غیاث‌آبادی با تحقیقات خود ثابت كرد این بنا با مقایسه با تمامی بناهای گاهشماری (تقویم) آفتابی در سرتاسر جهان، پیشرفته‌ترین، دقیق‌ترین و بهترین بنای گاهشماری آفتابی جهان است. این در حالیست كه تا قبل از این بنا هم "چارطاقی‌ها" در نقاط مختلف ایران احداث شده بودند و همین وظیفه را با شیوه‌ای بسیار ساده اما دقیق و حرفه‌ای بر عهده داشتند.

تمامی بناهای گاهشماری آفتابی در جهان فقط می‌توانند روزهای خاصی از سال (مانند روزهای سرفصل) را مشخص كنند و حتی با سال خورشیدی هم تنظیم نیستند. اما این بنا با دقت و علمی كه در ساخت آن اجرا شده، قادر است بسیاری از جزئیات روزهای مختلف سال و ماه‌ها را مشخص كند. زرتشتیان با استفاده از این بنا می‌توانستند بسیاری از مناسبت‌ها و جشن‌های سال را روز به روز دنبال كنند و از زمان دقیق آنها آگاه شوند.

بسیاری از بناهای چارطاقی در سطح كشور (به تصور آتشكده) یا به طور كامل تخریب شده و یا تغییر كاربری داده شده است. ولی خوشبختانه تعدادی هم مانند چارطاقی "نیاسر" و چارطاقی "تفرش"، سالم مانده و برای ما و نسل‌های بعدی باقی مانده‌اند.

متأسفانه بنای "كعبه زرتشت" با آن كه تقریباً سالم باقی مانده است به ثبت میراث جهانی سازمان ملل نرسیده است! حتی سازمان میراث فرهنگی هم این بنا را همراه بناهای عجایب هفتگانه جدید (كه برج ایفل هم یكی از كاندیداها بود) پیشنهاد نداد! جالب اینجاست که حتی با كشف راز این بنا هم هیچ‌گونه انعكاس و جنجالی به پا نشد!

این بنا، یك گاهشمار تمام سنگی ثابت در جهان است كه باید سازندگان آن از بسیاری از نكات علمیِ جغرافیایی، نجومی، سال كبیسه، انحراف كره زمین نسبت به مدار خورشید، تفاوت قطب مغناطیسی با قطب جغرافیایی، مسیر گردش زمین به دور خورشید و... را در 2500 تا 3000 سال پیش، در دوران حكومت هخامنشیان آگاه می‌بودند. حال آنكه خیلی از آنها را مانند كروی بودن كره زمین و گردش زمین به دور خورشید را در چهارصد سال اخیر در اروپا كشف كردند و به نام خودشان ثبت كردند! اما خود شما قضاوت کنید که در معرفی و اهمیت بخشیدن به آثار بزرگ تاریخی كشور عزیزمان ایران کوتاهی شده است.